Een pint na het werk, een aperitief op vrijdagavond, een glas rode wijn op zondagmiddag… Er zijn tal van gelegenheden om alcohol te drinken, vooral in Frankrijk, waar dit gebruik diep geworteld is. Maar zelfs in kleine hoeveelheden oefenen deze dranken druk uit op het lichaam. Op lange termijn neemt het risico op hart- en vaatziekten of kanker toe. Steeds meer onderzoek legt een verband tussen alcoholgebruik en het risico op dementie, waaronder de ziekte van Alzheimer. Nieuw onderzoek bevestigt dit verband en er zou geen veilig alcoholgebruik bestaan. Deze studie werd op 23 september 2025 gepubliceerd in het British Medical Journal.
Gegevens van 560.000 onderzochte personen
Het team van Britse en Amerikaanse onderzoekers baseerde zich op gegevens van ongeveer 560.000 personen. De deelnemers waren tussen 56 en 72 jaar oud op het moment van hun rekrutering. De cohorten werden minstens 4 jaar gevolgd. Het team van psychiaters en neurowetenschappers gebruikte genetische gegevens van de deelnemers, evenals hun antwoorden op vragenlijsten over hun alcoholgebruik. Dankzij genetische informatie van meer dan twee miljoen mensen konden de wetenschappers het effect van erfelijkheid temperen om de effecten van alcohol zo veel mogelijk te isoleren. In deze periode ontwikkelden bijna 15.000 mensen dementie.
- Geen ‘veilige’ drempelwaarde: Uit grote meta-analyses van de afgelopen jaren blijkt dat er geen duidelijke drempelwaarde is waaronder alcohol volledig risicoloos is. Zelfs een geringe, regelmatige consumptie gaat gepaard met een licht verhoogd risico op verschillende aandoeningen, waaronder bepaalde vormen van kanker en cardiovasculaire aandoeningen.
- Dosis-effectrelatie: Voor neurodegeneratieve risico’s wordt vaak een dosis-effectrelatie beschreven: hoe hoger de gemiddelde dagelijkse of wekelijkse hoeveelheid alcohol, hoe groter het risico op cognitieve stoornissen en dementie.
- Alcoholgerelateerde hersenletsels: Chronisch alcoholgebruik kan bijdragen aan hippocampusatrofie, schade aan de witte stof (bijv. leuko-encefalopathie) en volumeverlies in de prefrontale cortex – allemaal gebieden die cruciaal zijn voor het geheugen, de uitvoerende functies en het leervermogen.
- Vasculaire routes: alcohol verhoogt de bloeddruk, bevordert atriumfibrilleren en verstoort de vet- en glucosestofwisseling. Deze factoren verhogen het risico op vasculaire dementie en kunnen ook indirect de pathologie van Alzheimer beïnvloeden.
- Interactie met genetica: dragers van het APOE-ε4-allel – een sterke genetische risicofactor voor Alzheimer – lijken bijzonder gevoelig te reageren op de negatieve effecten van alcohol. Mendeliaanse randomisatiestudies helpen dergelijke genetische vertekeningen te controleren en spreken tegen een beschermend effect van alcohol.
- Binge drinking als risicoversterker: episodisch overmatig alcoholgebruik (bijv. ≥6 drankjes per gelegenheid) gaat, ongeacht de totale consumptie, gepaard met een hoger risico op dementie en beroertes, vooral op middelbare leeftijd.
- Ontstekings- en toxiciteitsmechanismen: acetaldehyde (een toxische alcoholmetaboliet), oxidatieve stress, neuro-inflammatoire processen en verstoringen van de vitaminehuishouding (bijv. thiaminedeficiëntie) dragen bij aan neurotoxiciteit. Een ernstig thiaminedeficiëntie kan het syndroom van Wernicke-Korsakow veroorzaken.
- Slaap en amyloïde-klaring: alcohol verstoort de diepe slaap en de cerebrale glymfatische afvoer, die betrokken is bij de verwijdering van amyloïde-β en tau – een mogelijk biologisch pad naar een verhoogd risico op dementie.
- Verschil tussen ‘witte’ en ‘rode’ alcohol: polyfenolen zoals resveratrol in rode wijn worden vaak besproken als ‘beschermend’, maar de doses die bij realistische consumptie worden ingenomen, zijn zeer laag. De potentiële voordelen worden tenietgedaan door de schadelijke effecten van ethanol.
- Onthouding na hoge blootstelling: zelfs na jaren van hogere consumptie kan vermindering of onthouding de cognitieve functies stabiliseren of gedeeltelijk verbeteren en het risico op verdere cardiometabole complicaties verminderen. Structurele krimp kan in beperkte mate terugdringen, functionele verbeteringen komen vaker voor.
- Richtlijnen: verschillende landen passen hun preventieboodschappen aan: “Hoe minder, hoe beter” en “meerdere dagen per week alcoholvrij” zijn terugkerende aanbevelingen. Voor mensen met cognitieve klachten, cardiovasculaire risicofactoren of familiale dementie wordt vaak een consequente vermindering aanbevolen.
Praktische tips om het risico te verminderen:
- Plan alcoholvrije dagen in, gebruik een drinkdagboek of app.
- Weet wat een standaardglas is (bijv. 10-12 g pure alcohol per eenheid) en schat hoeveelheden realistisch in.
- Vervang risicovolle situaties (stress, gewoontes) door alternatieven: alcoholvrije dranken, thee, lichaamsbeweging, korte wandelingen.
- Bij moeilijkheden medische of therapeutische hulp inroepen; korte interventiegesprekken en gedragstherapeutische benaderingen zijn effectief.
